Jelena Milinković i Vladimir Stojnić

 

Nova srpska poezija: ishodišta i iskušenja

(Jelena Milinković napisala je pasuse 1-4. Vladimir Stojnić napisao je pasuse 5-8.)

 

Pregled prošlogodišnje pesničke produkcije objavljen u 16. broju Agona završili smo konstatacijom koja se ticala važnosti 2011. godine u onom smislu koji joj daju objavljene pesničke knjige, a koje su naznačile uobličenja scene i diferenciranje pesničkih pojava i modela. U tom smislu moguće je govoriti o dvostrukim procesima. Prva tema koja se nameće je društveno uobličenje scene koja nastaje od niza heterogenih, ali književnim životom i kontekstom povezanih događaja, pojava, pesnika i njihovih knjiga, koji deluju i ostvaruju se u sličnom integrativnom prostorno-vremenskom okruženju. Nakon toga je moguć govor o dubljim sličnostima i vezama pod kojima se podrazumevaju poetičke osobenosti poezije koja na ovoj sceni nastaje. Obe, uslovno rečeno, tendencije, već nekoliko godina unazad ostvaruju izvesni kontinuitet koji donosi sve veću vidljivost i profilisanost pesničkih ostvarenja kojima se bavimo, ali donose i razmišljanje o onim izvantekstualnim događajima književnog života koji se nadovezuju na 2011. godinu i koji formulišu polje scene mlađe, tj. nove srpske poezije.

Ako smo izvesno uobličenje prepoznavali u 2011. godini, onda je tek 2012. godina ona za koju možemo reći: nešto se dogodilo. Gledajući unatrag sa novogodišnjih pozicija i sa namerom, uslovno rečeno, svođenja računa i izvođenja bilansa stanja teško je pobrojati sve društveno-pesničke događaje relevantne za pesničku godinu koju zaključujemo. Čini se da su događaji povodom književnosti i poezije kakvi su javna čitanja, razgovori, književne večeri, periodička i antologičarska delatnost, regionalni kontakti ravnopravno uticali na formiranje utiska i sticanja znanja o tek završenoj godini, i to u istoj ili čak većoj meri nego pesničke knjige koje su objavljene. Takođe, može da se učini da su u senci ovih događaja ostali razgovori o pojedinačnim poetikama i knjigama, koje su se po objavljivanju implementirale u novostvoreno književno polje. Dakle, nešto se dogodilo na sceni i koliko god je to nezahvalno proricati, opravdano je pretpostaviti da će u neizvesnim tokovima književne istorije ostati zabeležena 2012. godina, kao relevantna i verovatno prelomna za generaciju pesnika i pesnikinja rođenih nakon 1975. godine. Ipak, baš zbog ove sublimacije izvanknjiževnih okolnosti, čini se da su godine koje su pred nama, one u kojima na red dolazi govor o individualnim ostvarenjima i rad na kristalizaciji i pozicioniranju pojedinačnih poetika u okvirima srpske i regionalne poezije. 

Kao najrelevantniji društveno-književni događaji izdvajaju se: serija čitanja Nova poezija u periodu od februara do juna u Domu kulture Studentski grad u funkciji predstavljanja i afirmacije pesnika i pesnikinja, kao i junski kritičarski razgovor o novoj poeziji,¹ zatim obeležavanje martovskog dana poezije u Kulturnom centru Beograda čiji su deo uređivali pesnici Bojan Vasić i Vladimir Stojnić i gde su organizovani susreti, čitanja i razgovori pesnika različitih generacija. Paralelno sa ovim dešavanjima glasilo Srpskog književnog društva Književni magazin (brojevi: mart-april i jun-jul) u izboru Gorana Lazičića objavljuje u dva broja poeziju pesnika učesnika Nove poezije, a martovski broj Beogradskog književnog časopisa uz propratni tekst Vanje Radaković donosi izbor iz poezije autora mlade srpske poezije. Događajima u periodici treba dodati crnogorski časopis Ars (broj 1–2) u kome je predstavljena nova srpska poezija, kao i specijalni tematski broj beogradskog časopisa Poezija (br. 59 – 60) koji je „otvorio vrata“ mlađim pesnicima i pozvao ih da učestvuju svojim poetskim i esejističkim radovima. Izvesno zaokruživanje ovih događaja tokom prethodne godine predstavlja objavljivanje izbora Prostori i figure koje je priredio jedan od autora ovog teksta Vladimir Stojnić u izdanju Službenog glasnika gde je, uz predgovor priređivača i autopoetički rečnik autora/ki, štampana poezija 18 pesnikinja i pesnika. Knjiga ima podnaslov „izbor iz nove srpske poezije“ čime je suptilno sugerisana neophodnost degetoizacije stvaralaštva mlađih autora i ukazano na to da je to „nova“, a ne „mlada“, srpska poezija i da se kao takva uključuje u okvire srpske savremene poezije uopšte. U protekloj godini pokrenuta je još jedna samizdat edicija, u uredništvu Bojana Savića Ostojića, pod nazivom Knjižuljak. Knjižuljak pokušava da relativizuje megalomanski pristup sastavljanju knjiga, pa tako afirmiše minimalizam, a ove svedene knjižice za čiju su izradu u formi ručnog rada zaduženi Milica Jovanović i Goran Savić Ostojić, promovišu ono pojedinačno u književnosti, više pesmu i ciklus nego koncept dovršene knjige.  Takođe, ovde treba dodati projekte na kojima se intenzivno radilo tokom 2012. godine, a koji će svoju realizaciju imati početkom godine: zbornik Nakon nule (ur. Marjan Čakarević) koji sadrži esejističko-teorijske tekstove kojima se promišljaju pojave i poetičke osobenosti scene, kao i publikacija radnog naslova Nova poezija (ur. Goran Lazičić) koja donosi poeziju oko 50 autora/ki učesnika/ca prolećnih čitanja u DKSG, kao i kritičarsko-esejističke tekstove u kojima se daje subjektivni izvanpesnički pogled na scenu. Saradnja sa regionom i crnogorskim listom Ars rezultirala je antologijom Van, tu, free, u izdanju izdavačke kuće OKF iz Cetinja, koju su zajednički priredili Vladimir Đurišić, pesnik iz Crne Gore, i Vladimir Stojnić. Ovako pobrojane činjenice književnog života tokom 2012. godine, kojima treba dodati objavljivanje pojedinačnih zbirki pesama i individualne periodičke i druge aktivnosti pesnikinja i pesnika, ukazuju na fenomenološko ukrupnjavanje i vidljivost scene, ali pozivaju i na reviziju ideja o sceni kao jedinstvenom književnom prostoru. U ovom broju Agona objavljujemo tekst jednog od urednika Bojana Savića Ostojića, koji detaljno predstavlja i analizira društveno-političko-poetičke aspekte ovih pojava. Prvi put se tokom tri godine, koliko Agon pravi godišnje preglede pojavila potreba i za ovakvom vrstom teksta, što je vrlo signifikantno i svedoči o kvantitativno i kvalitativnom oivičavanju prostora u kome deluje nova srpska poezija, kao i o potrebi njenog promišljanja. 

Ne ostajući samo na društvenom aspektu književnog prostora u protekloj godini, potrebno je napomenuti izvesno poetičko osmišljavanje imanentno sceni, kao i teme koje su se izdvojile kao intrigantne i relevantne. U odnosu na prisustvo izdvojenih karakteristika kakve su decentrirana i policentrična subjektivnost, dekonstruisana i fragmentizovana narativnost, neprozirnost jezika i njegovo preispitivanje, teorijska podloga i otvorena komunikacija sa teorijskim diskursom, deklarativna autopoetika, aktivan odnos prema tradiciji i konceptualni pristup zbirkama, pozicioniraju se pesnička ostvarenja koja su u većoj ili manjoj meri okupljena oko pomenutih odlika. Međutim, sama scena je decentrirana i policentrična, te u tom smislu izdvojene karakteristike predstavljaju najuže, gotovo restriktivno ograničeno jezgro nove srpske poezije, a prisustvo ili odsustvo pomenutih osobina ispituje se, potvrđuje ili osporava na konkretnim singularnim primerima. Poetičke okolnosti scene nameću i pitanja koja se promišljaju u većoj ili manjoj meri, a koja su podjednako poetička i politička, tekstualna i društvena, kakva su: problem angažmana, samizdata, odnosa kolektivnog i individualnog, aktivnog i pasivnog pristupa književnosti i književnom delovanju, subverzivnost i njene mogućnosti, kanon, dominacija i pozicije moći, položaj i uticaj poezije u društvu, otvorenosti i zatvorenosti scene i njenih delova, raslojavanje i diferenciranja scena unutar postojeće platforme, pa sve do problematizacije same scene i pitanja kuda i kako dalje nakon formiranja i prepoznavanja generacijskih sličnosti.

Svi u ovom tekstu pomenuti društveno-književni događaji vezani za prezentovanje nove, generacijske poezije koja se danas piše u Srbiji, kako oni koji su već realizovani, tako i oni koji nas očekuju,  svedoče o postojanju makar i bazične volje da se nova srpska poezija predstavi i afirmiše. Čak i u izrazito teškim društvenim uslovima finansijske, kulturne i još uže: izdavačke krize, scena o kojoj je ovde reč dobila je od strane uredništava pojedinih časopisa, izdavača i književno-tribinskih redakcija kulturnih institucija šansu da se prezentuje čitalačkoj publici. I zato su krajnje neopravdani povremeni glasovi o zapostavljanju nove poezije u Srbiji ili o njenom nedovoljnom prisustvu u književnoj javnosti. O manjkavostima aktuelnog načina na koji se shvata kontekst ove scene i njenog prezentovanja, svakako može i mora biti reči, ali paušalne žalbe i nezadovoljstva to nažalost ne čine. Iako bi do pre samo dve godine takvi glasovi imali uporište u stvarnosti, oni danas uglavnom previđaju činjenicu da generalni književni kontekst, odnosno prostor stvaraju svi učesnici tzv. kulturnog života, pa tako i oni koji pripadaju mlađoj generaciji. Oni to čine kvalitetom objavljenih tekstova, načinom uređivanja časopisa, stepenom organizovanosti nastupa i javnih čitanja, ali i članstvom u književnim društvima, književno-tribinskim redakcijama i neformalnim vidovima okupljanja. U tom smislu pripadnici mlađe generacije pesnika nisu izuzetak u odnosu na najveći deo starijih kolega koji takođe uvek iznova, baveći se poezijom definišu svoje mesto u datom trenutku u srpskoj poeziji. Stereotipna, a suštinski patetična ideja o zapostavljanju mladih uvek pogrešno pretpostavlja neku nadređenu instancu od čije volje zavisi afirmacija onog konteksta koji smo označili kao nova srpska poezija. Ovakve ideje često plasiraju oni koji bi upravo njima da ograniče sopstvenu odgovornosti za trenutno stanje, kakvim god ga percipirali.

Sa druge strane, potrebno je primetiti da svi pomenuti društveno-književni događaji upereni na afirmaciju nove poezije podrazumevaju ili će po realizaciji podrazumevati odvojeni kontekst mlađe pesničke scene kao zasebnog, od ostale književnosti odvojenog fenomena sa svojom unutrašnjom strukturom. Nesumnjivo je da je ovakav način predstavljanja u datom trenutku bio koristan i preko potreban, ali isto tako deluje da će nakon početne afirmacije ovog kolektiviteta svako buduće zasebno predstavljanje mlađe poezije mimo konteksta celokupne savremene srpske poezije biti neka vrsta problematičnog ograđivanja, getoizacije koja će ovu generacijsku poeziju isključivati iz kulturne i simboličke razmene savremene srpske poezije uopšte. I upravo zato se čini da budućnost nove srpske poezije može biti samo u redukovanju kolektivnih konteksta, u individualizaciji, usitnjavanju poetika i nekoj vrsti metaforičkog otvaranja, izlaska u okvire savremene srpske i regionalne poezije uopšte, bez starosnih odrednica. Nastavak isključivo generacijskog prikazivanja ovih raznorodnih poetika doveo bi ultimativno do ekskomunikacije i elitističke samodovoljnosti u kojoj bi poetički najrazličitija poezija bila zatvorena u jednom sve više dogmatskom podrazumevanju osnovnih karakteristika generacije. To je razlog zbog koga će biti korisno da se u budućnosti, kroz delatnost izdavačkih kuća, periodičkih publikacija, i kroz odgovorno delovanje književnih kritičara i tumača poezije, sprovede prezentacija i ocena dometa sadašnje scene mladih pesnika u domenu celokupne srpske i regionalne poezije. Takvi napori bi pokazali niz poetičkih veza među pesnicima različitih generacija, takvi napori detektovali bi i osporavanja, i promene, ali i linije nastavljanja, drugačije mogućnosti uticaja, neopterećenih suštinski veštačkim starosnim pripadnostima.

Na kraju je potrebno pomenuti da se generacija mladih pesnika sve više nekritički vezuje isključivo za eksperimentalni diskurs i fragmentarni izraz što je generalizacija koja istovremeno može dovesti do nedopustive ekskomunikacije određenih individualnih poetika, ali isto tako može dovesti i do dogme, po kojoj bi se svaki, makar i površni i ne previše promišljeni fragmentaran i alogičan izraz predstavio kao neka vrsta ulaznice u famozni prostor scene. Autori ovih redova potpuno su svesni da i oni, kroz individualne aktivnosti, ali i one u časopisu Agon, snose jedan deo odgovornosti u stvaranju ove predstave. Čini se da radikalno alogični i fragmentarni poetički izrazi, čak i u svom najboljem vidu, sve više pokazuju sopstvena ograničenja koja kao da se poklapaju sa onim što nam se ukazuje kao dosezanje vrhunca društvenog konteksta mlađe pesničke scene.

Veliki broj mladih pesnika i pesnikinja su tokom prethodnih nekoliko godina u srpsku poeziju doneli jedan novi poetički kvalitet i danas je to nemoguće osporiti. Međutim, jedna takva vrsta vitalizma, kvaliteta i novine svoj puni smisao može dobiti samo po izlasku iz ograničavajućih kolektivnih modela i po prepuštanju poetičkoj razmeni, nadopunjvanju, sukobljavanju, podržavanju ili negiranju ostalih pesničkih pojava savremene srpske poezije. Agon će u vremenu koje je pred nama uvažavati potrebu da se poetike i poezija onih autora koji sačinjavaju kontekst nove ili mlade srpske poezije predstave na drugačiji način, u svom slobodnom i individualnom prisustvu u okvirima savremene srpske, ali što je podjednako značajno: i regionalne poezije.