Bojan Savić Ostojić

 

Oko „nove poezije“, 2012.

 

Razmatrati ovogodišnje pesničke knjige autora novije generacije čini nam se nepotpunim ukoliko se iz tog razmatranja izostavi njihov društveni kontekst. A pod društvenim kontekstom podrazumevamo sve fenomene od uslova i podloga objavljivanja, organizovanja pesnika u poetičke ili ideološke grupe, preko recepcije knjiga, recenzija u štampi, pa sve do pozicioniranja autora u odnosu na povlašćeno književno polje, koje diktira vrednosnu paradigmu.

Danas je suvišno insistirati na činjenici da vrednost koja se pridaje određenom, pa i pesničkom delu (i pojedinačnom tekstu i opštem opusu, metonimiji autora), nije isključivo poetička. Pridavanje vrednosti, priznavanje, prvenstveno je politički čin. Na ovako ograničenom izdavačkom tržištu, priznanje više zavisi od delovanja autora, načina na koji je prisutan u određenom književnom polju, ili načina na koji iz njega odsustvuje. Način vrednovanja nečijeg pisanja pod znatnim je uticajem autorove političke orijentacije. Sam tekst, samo čitanje – isključivi predmet interesovanja savremenih tumačenja – u poretku određivanja društvenog ukusa dolaze tek na kraju. Uspeh pesničke knjige ne određuju ni potražnja ni izvesna pedagoška funkcija, koji se mogu smatrati glavnim faktorima uspeha romana. Poetska nagrada se ne dodeljuje knjizi, nego pesniku: knjiga je povod. Saglasnost određenih autoriteta koji raspolažu simboličkim kapitalom, po pravilu unutar nekog žirija, s povlašćenim statusom unutar književnog polja, jedini je način na koji pesnička knjiga može steći izvesni prestiž, izvesnu društvenu težinu. S obzirom na to da je bez potpore priznanja slabo distribuirana, i da je u godišnjem otkupu biblioteka sve manje zastupljena, pesnička knjiga, a s njom i pesnik, ne postoji pre nego što ih konsenzus povlašćenih ne pokaže. Ona više nema tu privilegiju da je čitalac slučajno sretne na rafovima biblioteke, da s njom stupi neposredno u kontakt. Član žirija je u dominantnom modelu izdavačkog organizovanja za dostupnost pesničke knjige danas u Srbiji, sve i svja. Da ukažemo, usput, na jedan paradoks: bez obzira što navodno teži isključivo estetskim vrednostima, poezija je, u skladu sa običajima ovdašnjeg i trenutnog kulturnog establišmenta, prinuđena da skrene pažnju čitališta na najpolitičkiji mogući način: nagradom. 

Flagrantni primer uskog grla kroz koji pesnička knjiga mora da prođe da bi uopšte izašla, jeste prošlogodišnje dodeljivanje nagrade „Meša Selimović“ Dejanu Aleksiću za knjigu Jedino vetar. U tom činu su se stekli i faktor estetskog koncenzusa i faktor materijalne nevidljivosti knjige pre priznanja. Pre kritičarskog usaglašavanja nije, de facto, ni postojala: široj publici je data na raspolaganje tek nakon sticanja tog statusa. Pre toga je, smotreno podeljena žiriju, koji ju je, gotovo bez metafore rečeno, recenzirao i objavio.

Ovo je samo jedan od očiglednih primera strategija kojima pribegavaju i pesnici koji slove za renomirane. Obrnuti put i drugorazrednost teksta i ovde su na delu. Čitaoci poslednji dolaze do štiva.

Tekst se u ovakvom okruženju razmatra samo kao ilustracija, instrument dejstva, zauzimanja određenog statusa unutar književnog polja, koje je inherentno političko. Objavljivanjem novog teksta, renomirani autor opravdava i učvršćuje status koji je već stekao od strane književne paradigme, putem priznanja. U drugom slučaju, ukoliko do tog trenutka nije imao vrednosno utvrđen status, on nastoji da ga, nametanjem svog imena i teksta, zadobije, da se što više približi vladajućem ili povlašćenom književnom polju.

Politika nužno prethodi ideji vrednosti i organizaciji individualnog poimanja te vrednosti, koja se naziva ukusom – a naposletku, prethodi i delu samom. Izdvajanje umetničke vrednosti dela po strani, uznošenje Dela kao samodovoljne i čisto estetske kategorije, ispostavlja se kao nepotpun, pa čak i kao konzervativan pristup sistemu koji uspostavlja šta je danas vredno. Potvrditi umetničku vrednost dela znači potvrditi važeću političku paradigmu, onu koja je omogućila da se njegovo ustrojstvo smatra uspelim. U skladu s tim, izricanje vrednosnog suda nikad nije vanvremeno i apsolutno, a ponajmanje „čisto“. Takođe, svakom naknadnom, istorijskom sagledavanju i proceni prethodi valorizacija koja zavisi isključivo od recepcije savremenika, i od spleta društvenih – larpurlartisti bi rekli „vanknjiževnih“ – okolnosti koje su diktirale društveni ukus. Svaki larpurlartizam je u ovom kontekstu sofizam: „umetnost radi umetnosti“ je zapravo samo jedna struja politike književnosti.

Protekla godina bila je naročito pogodna za ispitivanje delovanja društvenih mehanizama na polju poezije. U toku ove godine se, zahvaljujući pažnji relevantnih kulturnih ustanova, časopisa, izdavačkih kuća i medija, obrazovala čitava scena, koja je ponela naziv nova poezija. Pažnja kulturnog establišmenta je, istina, i prethodnih godina upućivana pojedinim mladim pesnicima, ali ovo je bio prvi svesni napor da se oni sagledaju kao društveni fenomen. Javna čitanja i tribine, pregledi u časopisima i listovima – niz platformi omogućio je mladim pesnicima i pesnikinjama da se deklarišu kao pripadnici ovog provizornog kulturnog konstrukta. Kulminacija i realizacija ovog društvenog fenomena bilo je objavljivanje antologije Prostori i figure, koju je priredio Vladimir Stojnić.  

U toku 2012. novoj poeziji je u okviru relevantnih književnih platformi pruženo mnogo više prostora nego prethodne godine, i to od strane onih koji su je, pre nego što se društveno organizovala, dosledno ignorisali. Međutim, ta, kako se doima, iznenadna pažnja niti je iznenadna niti, po nama, implicira trajniju promenu vrednosne književne paradigme. Za fokus se više ima zahvaliti ličnim zalaganjima i udruživanjima pesnika, te njihovom prisustvu u ustanovama i redakcijama časopisa i izdavačkih kuća. Intenzivno i kumulativno aktiviranje kulturnih ustanova (DK Studentski grad, SKC, Kulturni centar Beograda), periodike (Beogradski književni časopis, Književni magazin, Ulaznica, Poezija) kao i izdavača (Edicija Najbolja, Pančevo) u artikulisanju dometa nove poezije svedoči o koncentrisanijem naporu da se fenomen uhvati i isprati, da se konstituiše – ali ne i da se definiše. Međutim – a i to je opšte mesto trenutnih sagledavanja – retko se postavljaju pitanja šta su polazišta nove poezije. Nova poezija se sagledava samo spolja, pomoću ovog labavog, neodređenog i neselektivnog grupisanja. Poetička problematizacija izostaje, ili je, kada je ima, zbrzana, napabirčena i puna proizvoljnih konjektura. To je i logično, budući da se za polazište refleksije o poetičkom uzima društveno, političko grupisanje.

Niz dešavanja planski posvećenih novoj poeziji tokom 2012. godine, doprineo je stvaranju jednog fenomena vrenja. U poređenju s ovom godinom, godišnja produkcija 2011. bila je obeležena pojedinačnim tribinama posvećenim mlađim autorima, početkom delovanja grupe Caché, i redovnim godišnjim prilogom časopisa Agon, koji je do tog trenutka jedini nastojao da sistematično predstavlja novu pesničku scenu. Nadovezujući se na ocrtane težnje za sintezom, konstitutivnu ulogu u nastanku fenomena nove poezije početkom godine je odigrao Dom kulture Studentski Grad koji je, pod inicijativom urednika tribinskog programa, Gorana Lazičića, organizovao seriju čitanja, prvi ih stavljajući pod geslo „nove poezije“. Lazičić je u toku nekoliko meseci priredio čitanja četrdesetak pesnika, uz gostovanja kritičara. Kao svedočanstvo o celokupnom poduhvatu planiran je zbornik koji će sadržati i izbor iz poezije i kritičke tekstove. Međutim, najavljena za oktobar, realizacija zbornika odložena je za 2013.
 


U realizaciji ovog programa sadrži se, u malom, odnos čitave 2012. godine prema pesnicima „nove poezije“. Nastojanje da se čitavoj generaciji priđe generički, u komadu, ispostavilo se u isti mah srećnim i problematičnim. Poduhvat koji je sebi postavio za cilj da predstavi pesnike „rođene 1975. i kasnije“ morao je da bude svestan potencijalnih inkongruencija s obzirom da je kao zajednički imenitelj deklarisano godište. Na čitanjima u DKSG su se tako našli i znatno afirmisani pesnici koji svojim izrazom i poetikom, ali i individualnošću nemaju mnogo zajedničkog sa jezgrom koje je i iniciralo konstituisanje nove poezije – zajedno sa najmlađim, još neizgrađenim pesnicima, kojima je ovo bilo i prvo javno predstavljanje. Ova nasilna „jednoobraznost“ naročito je bila uočljiva u prilogu koji je na osnovu ovog programa objavljen u dva nastavka u Književnom magazinu. Pesme (po jedna od svakog pesnika) sabijene su na po dve strane, štampane u kontinuitetu, bez ikakvog kritičkog pratećeg teksta, bez beleške o autorima. Eto upadljive ilustracije manjkavosti generativnog pristupa. Glavni problem ovog poduhvata bio je u tome što se „mlada i najmlađa generacija“ nisu poetički razgraničile. Pri tom je sasvim osnovano oceniti da je ovaj platformski boom, naglo otvaranje javnog prostora, domino-efektom podstakao i one autore koji su do tog trenutka bili u stvaralačkoj hibernaciji. Ustanovivši da se obrazovala platforma, i oni koji su dugo ćutali poželeli su da se reartikulišu, aktiviraju i da, koliko god je to moguće, uhvate korak sa scenom u nastanku. Sve ove pojave su opšta mesta pri aktiviranju jednog književnog polja.


sa završnog čitanja u Studentskom gradu, 21.06.2012.

A polje delovanje nove poezije se, simultano sa delovanjem DKSG, proširilo i dobilo još jednu potvrdu u okviru manifestacije Svetski dan poezije, obeležene u Kulturnom centru Beograda marta meseca. Vredi istaći da je uređivanje jednog segmenta ove manifestacije povereno Bojanu Vasiću, pesniku Cachéa, i Vladimiru Stojniću, uredniku Agona, a zahvaljujući inicijativi Marjana Čakarevića, urednika književnog programa u ovoj ustanovi. Iako svedena na jedan dan, ova manifestacija je nesumnjivo doprinela grupnom artikulisanju nove generacije pesnika, pre svega ravnomernom zastupljenošću u programu sa pesnicima starijih generacija. Za mnoge među starijima ovo je bio prvi susret s novom poezijom kao društvenim fenomenom. Čakarević je, paralelno, inicirao i sastavljanje zbornika sa namerom da predstavi najnoviju generaciju, ali ne poezijom, već kritičkim tekstovima. Napor da se sistematski artikuliše i poetička komponenta onoga „novog“ u novoj poeziji, tako bi činio celinu sa poetski orijentisanim zbornikom DKSG-a. Ali stvarne domete te sinteze moći ćemo da sagledamo tek u toku 2013, kada će zbornik, nakon niza odlaganja, izdati Agora.

Simultanost otvaranja prostora je upečatljiva karakteristika ekspanzije jednog književnog polja. Paralelno sa ovim akcijama, u Pančevu je, pod pokroviteljstvom Udruženja književnika i književnih prevodilaca Pančeva, pokrenuta pesnička edicija, „jednostavno nazvana“ Najbolja. Glavni i odgovorni urednik je Vasa Pavković, a prvo kolo objavljenih knjiga uređivali su Ana Ristović i Nikola Vujčić. Ambicija poduhvata je da se ponudi kao trajnija izdavačka platforma „i afirmisanim i novim pesnicima“. Sem što namerava da nametne svoju vizuru onoga što se odredilo kao nova scena, ova edicija teži da uspostavi kontinuitet sa delovanjem pesničke edicije Narodne knjige, koju je takođe uređivao Pavković, u kojoj su zastupljeni autori uglavnom objavili prve knjige. Na sreću, odlike ove edicije su, za razliku od Alfine „Poezije“, svedenost godišnjeg plana na pet naslova i selektivnost. Želimo joj da od Narodne knjige nasledi i veće prisustvo u knjižarama.

Originalan doprinos ustrojavanju kontura pesničke scene dala je i izložba fotografija pesnika Danila Lučića, „Imagolirica“, predstavljena u Parobrodu i Kulturnom centru Beograda, u vreme Svetskog dana poezije. Lučić je predstavio portrete petnaestak mlađih pesnika, proprativši ih stihovima. Ambicije ove izložbe bile su neskriveno programske: fotografiju kao medij staviti na raspolaganje oblikovanju nove pesničke generacije. Jasno je istaknuta programska i politička crta izložbe, neposredno izraženom težnjom da se promeni paradigma kulturne politike: „Poezija je marginalizovana, skrajnuta iz polja medijske pažnje (...), nepristupačna i nepoznata publici. Fotografija je danas podređena tržišnoj, komercijalnoj nameni, kojoj je estetski imperativ često tek drugostepeni cilj. Ova izložba ima zadatak da se postavi subverzivno prema ovakvim trendovskim, tranzicijskim tretmanima obeju umetnosti.“

 

 

 

 

 

 

 

 

 

sa izložbe Imagolirica, Parobrod, mart 2012.

Bez obzira na imperativ subverzivnosti koji se pridaje i fotografiji i poeziji u najavi za Imagoliricu, prava motivacija ove izložbe bila je demonstrativna: da se grupnim portretom nove pesničke scene istakne njena društvenost. Izrazita je i utopijska težnja da se uhvati trenutni snimak trenutnog, da se prida plastično svedočanstvo savremenika o jednom fenomenu koji je tek u nastajanju – što će kasnije osvestiti antologija koju je priredio Vladimir Stojnić. Fotografija je, u svakom slučaju, bila savršen medij za ukazivanje na politički aspekt razvijanja nove pesničke scene. I ovde je, tako, svaki poetički nazor morao da ostane u drugom planu. Izložbu nisu pratila javna čitanja i debate.


Međutim, to ne znači da na planu poetičkog promišljanja ove pesničke skupine nije bilo pokušaja. Njihovi dometi su, pak, nejednaki.

Jedan od najpažljivijih pratilaca nove pesničke scene bio je Goran Korunović, pesnik i kritičar koji deluje u okviru grupe okupljene oko edicije Caché. Korunovićev staž je pak dugoročniji: njegov tekst „Grupni portret s damama“, objavljen 2009. u Sarajevskim sveskama, možda je jedno od prvih značajnijih sumiranja dometa i potencijala nove pesničke generacije. U ovogodišnjim brojnim prikazima knjiga mlađih autora, Korunović nije propuštao da artikuliše programsku crtu, i da iznijansira ono što bi se moglo smatrati duhom generacije. Valja spomenuti njegov prilog „Proširenje lirskog spektra“, posvećen novim pesnicima, koji je sastavljen povodom Sajma knjiga. On nije toliko značajan po iznesenim ocenama, koje su relativno sumarne i redukovane usled nedostatka prostora, koliko zbog činjenice da je objavljen na duplerici specijalnog sajamskog podliska lista Danas. I u njemu je, što je karakteristika većine medijskih predstavljanja nove poezije, prednost data ikonografskom, a ne poetskom ili poetičkom. U prvom planu se ne nalazi tekst, već fotografije autora i naslovnice njihovih knjiga.  

Scenu u nastojanju je pokušala da mapira i mlada kritičarka Vanja Radaković, u tekstu „Jezik iskustva ili iskustvo jezika“, objavljenom u Beogradskom književnom časopisu (broj 26). Ovo je jedan od prvih objavljenih tekstova ove autorke, napisan kao pogovor izboru iz poezije nekoliko mlađih pesnika, s podnaslovom „Od soneta do jezičke igre“. Bez obzira na prikazan trud da osvesti poetičke mehanizme na delu u poeziji onoga što se naziva „mlađom generacijom“, ovaj sumarni tekst Vanje Radaković obiluje proizvoljnostima i nepreciznostima. Mlađu generaciju autorka deli na dve dominantne struje, od kojih jednu obeležava prisustvom teorije i filozofije, a drugu određuje kao „iskustvenu“. Ovako opšta diferencijacija je u startu neodrživa: evo kako je Radaković uspostavlja: „Najizrazitije i najefektnije je na scenu stupila grupa autora koja je inspirisana ne neposrednom svakodnevicom, urbanim životom, književnom tradicijom ili istorijsko-ideološkim iskustvom, već simboličkim, asocijativnim ili filozofskim potencijalom jezika uopšte. (...) Sa druge strane, uočljiva je možda manje inovativna ali nikako vrednosno slabija grupa mlađih pesnika koja inspiraciju crpi iz svakodnevnog i trenutnog, ličnog iskustva ili iz istoričnog, mitološkog ili tradicionalnog književnog konteksta.“ Kako bi se to mogao razlikovati „jezik uopšte“ od „književnog jezika“ – Radaković se ne trudi da definiše, već se, kao da je nesvesna uslovnosti svoje diferencijacije, trudi da pojedine autore prisajedini jednoj ili drugoj grupi, ne dopuštajući nikakav sinkretizam, mogućnost da se te dve na silu ustanovljene glose međusobno upotpunjuju u delu jednog pesnika. Neutemeljeno i anahrono teorijsko uspostavljanje opštih tobožnjih antonima na primeru još neostvarene nove scene, bez stvarne koncentracije (u mnoštvu nekonsekventnih ili-ili), zajedno sa nedopustivim kompiliranjem tekstova drugih kritičara, jedino ocrtava želju autorke da, u tom trenutku, kada nova poezija stiče određenu poziciju na društvenoj sceni, prva progovori o njoj, sa neskrivenom ambicijom da je poetički konstituiše. Ta ambicija ni izbliza nije dosegnuta. Autorka je, bila toga svesna ili ne, ovim manjkavim tekstom zapravo progovorila o društveno-političkom ustrojavanju scene. Ono je nesumnjivo bilo jedini motiv za pisanje ovog teksta, koji će sutradan pre imati istorijsku važnost nego teorijsku težinu.

Na širem, sociološko-kulturnom planu, pojava satelita tipična je za scenu u nastanku. Nastojanje urednika BKČ-a, Milovana Marčetića, da predstavi novu pesničku scenu u tom trenutku, kada se nalazi u uslovnom fokusu, logično je. Ono uopšte nije poetički zasnovano, pogotovo kroz optiku kakvu nudi Radaković u svom tekstu. Upiranje pažnje na ovaj društveni fenomen ne može (i nažalost ne nastoji) da se oslobodi političke komponente. Trudeći se da izgleda kako problematizuje dela ili poetike, tip satelita zapravo govori o samoj društvenoj gravitaciji scene, u čijem polju delovanja želi jednostavno da opstane.

Način trenutne recepcije dosta može uticati na kasniju recepciju, i svaki ovako olaki napor za zaokruživanjem heterogenog može sam po sebi stvoriti konstrukte, možda presudne za sutrašnjeg čitaoca; za današnjeg svakako.

Drugačiji, znatno taktičniji pristup u prikazivanju fenomena nove poezije prikazalo je uredništvo časopisa Poezija, čiji je poslednji dvobroj (59/60, decembar 2012) u celosti posvećen pesnicima novije generacije (pod geslom „Poezija 2012“). Treba napomenuti da je ovaj časopis u svojim ranijim brojevima samo iznimno bio osetljiv na mlađe pesnike. Osim što su otvorili prostor neobjavljenim stihovima izvesnog broja autora, Milutin Petrović i Borislav Radović su pozvali pesnike da iz lične vizure progovore o „modernosti“ pesnika Vladislava Petkovića-Disa. To je bio suptilan način da se na primeru jednog kanonizovanog pesnika ispita potkovanost, poetička utemeljenost pesnika nove generacije, i inicira njihov dijalog sa srpskom pesničkom tradicijom. Bio je to i poziv da pesnici-kritičari artikulišu veze koje s njom uspostavljaju ili odbijaju. Izborom Disa kao lakmus-pesnika nove generacije, uredništvo Poezije je ostavilo pečat svoje politike, nudeći lektiru koja uglavnom izostaje iz uže biblioteke savremenih pesnika. Takav dijalog osvešćuje Goran Korunović, „Upravo u slutnji da nakon čitavog veka interpretacija Disovi tekstovi mogu iznenaditi savremenog poštovaoca lirike, taji se i osećanje da aktuelna srpska poezija može od njih dobiti više nego što je prepoznato književnoistorijskim rekapitulacijama“ (Poezija 59/60, str. 119). Upisujući se u niz programa koji su ispratili i stvorili novu pesničku generaciju, i časopis Poezija je potvrdio da je jedno od suštinskih karakteristika današnje poezije spremnost na kritički govor o tradiciji, odnosno pitanje poetike.

Ovako živo artikulisanje scene bilo je podsticajno i za pesnike same. Oni koji su imali nedovršene rukopise, nastojali su da ih što pre dovrše, objave, ne bi li se našli na pesničkoj mapi, dok još ima mesta za ucrtavanje. Drugi su svoje tek skicirane tonalitete usklađivali sa nekim od trenutno dominantnih glasova, nastojeći da se svesno preorijentišu ka onome što se smatra novim. Treći su se ustrojili u grupe i časopise, nastojeći da se jasno definišu u poetičko-političkom smislu. Ovaj pokret aktiviranja pesnika koji su dugo ćutali, pod ekspanzijom novog talasa, može se pratiti u proteklih pet godina. Povod za objavljivanje postaje želja da se ostane prisutan, da se održi korak sa tom masom, koja utiče i na teme, i na postupke, i na ritam objavljivanja.

Poslednji prošlogodišnji realizovani pokušaj poetičkog sagledavanja dometa nove pesničke generacije izveden je u antologiji koju je priredio Vladimir Stojnić, Prostori i figure. Ovom je tekstu prethodilo znatno šire i razuđenije predstavljanje mlađe generacije u crnogorskom časopisu Ars (br. 1-2/12). Ne zanemarujući političke okolnosti aktiviranja nove poezije, ono što priređivač ove antologije ističe kao upečatljivu crtu po kojoj se nova generacija decidno otklanja od ranijih jeste pažnja koju većina pesnika ponaosob poklanja upravo poetičkom. „Čini se da se početni obrisi današnje, manje-više profilisane scene pesnika mlađe generacije primećuju početkom dvehiljaditih kada počinje da se objavljuje poezija koja u sebe sve više uključuje savremene teorijske modele i koja je posle dužeg vremena iskazivala sistematsku potrebu za autopoetičkim promišljanjima“ („Nova srpska poezija“, Prostori i figure, str. 9). Presudnost poetičke komponente za novu generaciju, iz Stojnićeve optike, dodatno je naglašena specifičnim Autopoetičkim rečnikom koji zatvara knjigu, a koji čine definicije pojmova po izboru zastupljenih autora; pojmova koji su im poetički bitni. Na taj način je značaj poetike uzdignut na nivo značaja poetskih tekstova. U nekim slučajevima, razlika između pesničkog i poetičkog gotovo da izostaje.U uvodnom tekstu priređivač kao odlike predstavljenog izbora iz nove srpske poezije ističe i konceptualnost, sklonost ka zaokruživanju pojedinačnih pesama u celovitu knjigu, kao i tendenciju da se iz knjige u knjigu, katkad i dijametralno, menja uspostavljeni izraz, i koncept, težnja ka korišćenju što heterogenijih postupaka, odbijanja „prepoznatljivog izraza“, i ma kakvog autorskog identiteta. Istovremeno, Stojnić ne negira uslovnost svog uvida u novu poeziju, usled istovremenosti sagledavanja nečeg što su tek njene težnje, u nedostatku mogućnosti da sagleda njene domete. Zato se ne opredeljuje da Prostore i figure nazove antologijom, već izborom, pri tom osporavajući i sam preduslov pojma antologije, pitanjem kuda nakon kanona: „Za najveći deo najnovije pesničke scene u Srbiji karakteristična je neka vrsta vere u poetičku vitalnost sadašnjeg trenutka, u kojoj posvećenost manje, ali verne grupe upućenih čitalaca ima daleko veći značaj od populističke potrebe za dokazivanjem i masovnijom publikom“ (Isto, strana 31).

Prostori i figure nastoje upravo da prikažu tu vitalnost trenutnog, i po tome se jasno ograđuju od antologija kakve su, na primer, Šum Vavilona (Vase Pavkovića i Mihajla Pantića) ili Iz muzeja Vavilona (Nenada Miloševića, iz 2009.) koje ipak nastoje da svojim izborima pridaju izvesnu istorijsku, pa i kanonsku težinu. Ova osvešćena tendencija ka ostvarenju svojevrsnog trenutnog portreta generacije upečatljiva je i po tome što je veliki broj tekstova koji je zastupljen u izboru tu i premijerno objavljen. Prostori i figure zadržavaju, zajedno sa odeljkom autopoetičkog rečnika, izvesni karakter anticipacije, otvorenog dela, koje nije zaokruženo nikakvim istorijsko-društvenim konvencijama, već u skladu sa poetičkim načelima generacije.


Prilika je da se sada još jednom osvrnemo na Burdjea iz knjige Pravila umetnosti i njegovu definiciju modela avangardnog zauzimanja i oslobađanja književnog polja. Potičući s književnog pola potčinjenih (dominés), avangarda se pozicionira nasuprot dominantnom književnom polu (akademskom i kanonizovanom; onom koji kanonizuje) koji privileguje vrednosti sadržine nauštrb forme, koji svoj diskurs podešava u cilju da održi stečenu društvenu poziciju. Avangarda – po Burdjeu – najpre ustaje protiv nazora koje zagovara Akademija, ili organ takvog ugleda, sledstveno tome i protiv kanona na snazi, decidno se udaljujući od njihovih vrednosnih kriterijuma. Povlašćeni rod avangardne društvene pozicije jeste poezija, zastupanje forme nasuprot sadržaju. A njen povlašćeni medij jeste časopis, mali izdavač; načela izriče u manifestima.

Pokušajmo da burdjeovsku definiciju avangardnog delovanja primenimo na fenomen nove poezije. Nakon gašenja državnih izdavača, u prvom redu, „Prosvete“ i „Rada“, čiji je godišnji plan uglavnom predstavljao i kanon, pesnici koji su se javili dvehiljaditih na raspolaganju su imali samo par izdavača, nastalih ličnom inicijativom, od kojih je najistaknutije posvećena poeziji kraljevačka Povelja. Međutim, Povelja i drugi malobrojni izdavači, koji se opredeljuju i za objavljivanje poezije, zadržavaju zastarele modele objavljivanja i kanoniziranja iz osamdesetih godina. Iako ne postoji formalno razdvajanje „mladih“ i „potvrđenih“, zastupljenost ostvarenja novih generacija pesnika znatno je proređenija od kategorije takozvanih doajena. Denominacija „mlađi pesnici“, opšteprisutna kao zajednički imenitelj scene, zapravo je otvoreno izražavanje dominacije u okviru književnog polja. U Povelju su, na primer, mladi autori dobrodošli, ali u okviru predodređenog i svedenog ustupljenog prostora. Uredništvo novoj poeziji ne posvećuje sistematičnu pažnju, ne prati delovanje mlađih pesnika po periodici. Objavljuje ih revijalno i paušalno, podvodeći ih, bez obzira na poetičke tendencije i domete, pod etiketu mlađih, saobrazno funkciji patronata koju uredništvo predstavlja. Model je sledeći: takozvani doajen daje šansu takozvanom podmlatku, otvara mu prostor, ni ne pokušavajući da delo mladog pesnika sagleda u širem kontekstu, u koji bi se uključile i knjige pesnika koji već slove za potvrđene, a kamoli da osavremeni koncepciju, nasleđenu od nekadašnjih državnih giganata. Ovakav model je primenjiv i na odnos časopisa prema novim pesnicima. Jedina naznaka promene koncepcije Povelje jeste činjenica da se uvid u novu poeziju zajedno s prostorom koji je za nju izdvojen iz godine u godinu sve više širi.

Odnos starog establišmenta prema mladim autorima oduvek je opšte mesto. To je naročito flagrantno ako se ima u vidu da za objavljivanje većine savremenih pesničkih knjiga troškove štampe snose autori. Tu tradiciju je svakako „proslavio“ Vasa Pavković devedesetih u Narodnoj knjizi, a danas je rado rabe i mali izdavači koji, ipak, ponosno ističu kako objavljuju „i poeziju“. U najvećem broju slučajeva i protekle godine, objavljena knjiga poezije za autora mlađe generacije – međutim, i za starijeg – bila je faktički samizdat. Izdavačka kuća služi samo kao zakonska platforma, i sem tog pravnog okvira i CIP-a ne nudi autoru ništa, najčešće ni distribuciju, a kamoli mogućnost da se objavljena knjiga nađe u ponekoj biblioteci.

Svesni svedenog prostora, autori i u 2012. pribegavaju alternativnim načinima prisustva na književnom polju. To na jedinstven način i ove godine nastavlja da radi grupa okupljena oko samizdat-edicije Caché, koja je rešila da potpuno dosledno instrumentalizuje nekoliko činjenica koje smo istakli: nedostupnost pesničke knjige, činjenicu da se štampa u režiji autora i suženi krug čitalaca. Njihovo delovanje je najbliže burdjeovskoj kategoriji avangardnog delovanja. Svoje Do it yourself-publikacije prate almanahom u kojem, pored nepotpisanih fragmenata pesama, u manifestu iznose svoja načela. Takođe, kašeovci su jasno osvestili politiku književnosti u svom delovanju, otvoreno se pozivajući na burdjeovske pojmove, u manifestu objavljenom u ovogodišnjem almanahu: „Ukoliko se povodom ovako proizvedene zbirke poezije uopšte može govoriti o nekom kapitalu, ta zbirka bi pre svega predstavljala specifičan oblik simboličkog (a ne kulturnog) kapitala“.

Međutim, edicija Caché se svojim delovanjem zapravo povinovala stanju stvari u izdavaštvu. Time što pesničke knjige samostalno izrađuju, objavljuju u svedenom tiražu, zadovoljavaju se recepcijom unutar suženog kruga kolega koji ih sa zanimanjem prati – pesnici Cachéa zapravo potvrđuju dominantnu kulturnu paradigmu, i svoju poziciju potčinjenih. Štaviše, odaju utisak da su tom pozicijom zadovoljni, da je i ona previše, te nastoje da artikulišu izvesnu „marginu margine“. Ne usuđuju se ni da za korak bliže priđu kulturnom establišmentu; pa ni katalogizacija, kao znamen tog establišmenta, još uvek nije dobrodošla na stranicama njihovih publikacija. Novo kolo edicije donelo je raznovrsne rukopise koji će, ukoliko se ne napusti ta samoinicijativna getoizacija, ostati bibliofilski primerci u kolekcijama nekolicine prijatelja. Ovo predviđanje izričemo želeći da budemo razuvereni.

Da li je protekla godina znak izvesne promene književne paradigme? Hoće li se ubuduće pristupati novoj poeziji kao ravnopravnoj sa „starom poezijom“? Hoće li se njena ekspanzija potvrditi većom pažnjom izdavača, možda i zauzimanjem nekih važnijih pozicija unutar književnog polja? Drugi gestovi obećavaju i promenu paradigme i širenje prema regionu: u toku prošle godine nekoliko mladih pesnika je primljeno u Srpsko književno društvo; zatim, Otvoreni kulturni forum iz Cetinja će u toku 2013. objaviti Antologiju nove srpske poezije pod uredništvom Vladimira Đurišića i Vladimira Stojnića, na tragu izbora predstavljenog u časopisu Ars. Najavljeni zbornici možda obećavaju još snažnije učvršćivanje koncepta „nove poezije“. Međutim, autor ovog teksta smatra da na političkom planu neće biti promene statusa mlađe poezije, ako stvari ostanu kakve su. Ukoliko se sami pesnici ne organizuju, ako ozbiljnije ne pristupe realizaciji samizdata, na način na koji su to sedamdesetih radili autori okupljeni oko „Vidika“, Slobodan Mašić, a u skorije vreme „Beogradska manufaktura snova“ – ako svoje nezadovoljstvo ponuđenim platformama od strane „starijih“ ne ostvare tako što će je sami sebi ponuditi, tako što će se otvoreno postaviti kao institucija – nikakve promene statusa neće biti.

Na poetičkom planu, pak, dopuštamo sebi jedno predviđanje. Naredni period će povesti famu o novoj poeziji u pravcu rasipanja tog koncepta, u pravcu individualizacije pesnika, zrelijeg stupnja nakon početnog vrenja. Prisutna imena će se prorediti. Prefiks generacije i scene sve će se više destabilizovati. A imperativ autopoetike i „pesničke knjige“ dovešće, reakcijom, do afirmacije pojedinačne pesme.

 

Reference:

Beogradski književni časopis, br. 26, proleće 2012. link
Poezija br. 59/60, Društvo Istočnik, 2012.
Ars br. 1-2, OKF, Cetinje, 2012.
Književni magazin, brojevi 130-131, april-maj 2012. i 132-133, jun-jul 2012.
Goran Korunović, „Proširenje lirskog spektra“, Danas, 21.10.2012. link
Almanah grupe Caché, samizdat, 2012.
Prostori i figure, izbor iz nove srpske poezije, prir. Vladimir Stojnić, Službeni glasnik, 2012.