Marjan Čakarević

KOLONIJA

(Marko Pogačar, Crna pokrajina, Algoritam, Zagreb, 2013)

 

„A cruel wind that bows down to our lunacy
And leaves him standing cold here in this colony“
Joy Division, „Colony“ (Closer, 1980)

 

U činjenici da je ime Marka Pogačara na regionalnoj pa i evropskoj sceni najprisutnije među imenima nove hrvatske poezije ima i srećnog sticaja okolnosti, ali zapravo presudan je duh ove poezije, tačnije to što ona dolazi iz epohalnog međuprostora. Drugim rečima, jedna epoha je na izdisaju, ali druga, nova još uvek nije počela, i tenziju (da li trajne?) otvorenosti Marko vešto „lovi“ u stihove. U skladu s tim je i lirski prostor i dinamika unutar njega koju ova poezija nameće: na pola puta između (bolјe) prošlosti i razumevanja znakova budućnosti, pod neprestanim pritiskom neuhvatlјivosti sveta, pesnik pre stvara lirske situacije umesto klasičnih pesama, pre atmosferu oko događaja nego same događaje. Otuda su neki od najupečatlјivijih utisaka koje ova poezija ostavlјa rasplinutost, višesmernost kretanja, kreiranje lirskog prostora u malim pokretima – opreznim i polaganim ispipavanjem onog nepoznatog i jukstaponiranje kao klјučni kompozicioni princip. Sve se to preseca povremenim sentencama i iskazima opšteg tipa – malim i većim potresima, koji su proizvod date lirske situacije, ali opet i dovolјno zaokruženi da bi bili pamtlјivi i uneli u pesmu neophodnu dinamiku.

Kada u uvodnoj pesmi „Markov trg“ kaže: „Nešto se dešava, no ne znam što./ neki se grudni koš širi i napinje,/ sužavaju se stjenke žila, ti žlјebovi, žlijezde/ luče golemu žuč nad Zagrebom./.../ cijelo se nebo/ sabilo u klјučnu kost, i nitko od puste buke/ nikoga ne čuje. a sve je novo, i sve je mučno/ i sve u Zagrebu./.../ govor/ grada koji bi grizao, borovi, jato, nešto/ u zraku, pod zemlјom, u zidovima; nešto/ nad nama i negdje drugdje. nešto se dešava,/ ne znam što“, onda je očigledno da socijalna napetost sadašnjeg trenutka nije tek statistička ili medijska činjenica, već da se prelama i dodatno senči sve ono, i inače „mutno u nama“. Drugim rečima, subjekat Markove poezije je nervozna, fragilna lјudskost bačena u društveno-ekonomske, ideološke, kulturno-istorijske i psihološke mreže, u kojima, razapeta mnogolikošću sveta i jednovremenom privlačnošću svih tih likova, iščitava različita značenja. Gibanje i izmicanje egzistencijalnih kordinata, kao i njihovo umnožavanje, u takvom svetu nužno nagone na povlačenje u unutrašnje, lične prostore, ali i na bes i pobunu protiv socijalno-ekonomskih i kulturno-političkih činjenica. Tako, na primer, u pesmi „General hrvatske vojske kontemplira nakon čitanja Mihalićevog Približavanja oluje“ kritička oštrica nije usmerena samo na nacionalističko-branitelјski socijalni kompleks, već se lagano preliva i na sa tim kompleksom ideološki usko povezana neupitna mesta u nacionalno-akademskoj književnoj hijerarhiji. A onda, kao neka vrsta protivteže, intelektualni, ali i ideološki oslonac nalazi se u susednoj, istojezičnoj kulturi u poeziji Novice Tadića (pesma „Čisti Tadić“): „Golemi gorući pijetao/ guguće s grane neba.// jedno mi sječivo reče:/ dođi,/ prazna je moja kuća/ noć koja sravnjuje, bočica/pčela,/ panj iz kaputa// sječiva, zijevnulog/ niotkuda.// mraka pod svakim/ kamenom.“ Iako prividno kamernija i fantazmagorična, lirska situacija, u ovoj pesmi organizovana oko tadićevskih simbola i metafora, nosi u sebi veliku egzistencijalnu, ali i socijalnu napetost, dok iz drugog plana prizvano nomadstvo i usamlјeništvo pesnika poniženih i uvređenih, Novice Tadića, postaju referentno mesto u Markovoj intelektualnoj biografiji. Upravo kao Tadić, i Marko poseduje veliku osetlјivost za svakovrsna iskliznuća i pukotine u stvarnosti iz kojih se mogu iščitavati znaci epohalne pometnje, pritajene pretnje i požar koji se rasplamsava, kao u pesmi „Povijest“: „(...) neke su životinje otišle, a neke druge ostale ondje/ gdje jesu. nad njima čitava šuma u nešto prelazi,/ neopiplјivo, voda u termama koja čisti i razbija, neka/ stišana nečist koja bježi ali ne nestaje, zbija si redove./ i sve je negdje i sve je nigdje, i sve je osvijetlјeno./ šumski požar to je kad gori šuma. požar to je/ kad gori.“

Sa druge strane, jedna od klјučnih novosti i kvaliteta koje Crna pokrajina donosi u dosadašnji opus jeste upadlјivo „zadovolјstvo u jeziku“. Naime, i u pesmama nedvosmislenog socijalnog angažmana pesnik sada naglašava odnos između zvučanja i značenja, povremeno se poigrava unutar njega („S nije G“; „klasna je jesen“), pažlјivo slaže glasovne grupe i potencira ritmičke celine („ožilјak na koži ožujka, mokrog i kasnog/ koji je vatrogasna brigada sna“)1, čime pesme dobijaju na „gustini“ i zaokruženosti. Ovo se može definisati i kao pesničko sazrevanje: kao da je pesnik postao svesniji činjenice da se najveći emocionalni i simbolički kapital nalazi u jeziku, koji još uvek najpreciznije detektuje sva stanja i pokrete u svetu i u nama, kako ona krupna, tako i ona najsitnija. Ta svest nesumnjivo obeležava ovu knjigu, najznačajniju u dosadašnjem, i inače značajnom opusu: kombinacija tenzije i melanholije, besa i pomirenosti, Crna pokrajina, koja se prema prethodnim knjigama odnosi kao postpank prema panku, dakle, govori nešto bitno o svetu. I to se dešava ovde i sada.


1 Oni koji su prisustvovali nekom od javnih čitanja novih pesama mogli su primetiti kako laganim udaranjem nogom Marko prati i naglašava njihov ritam. U ovome mu, razume se, pomaže iskustvo bubnjara u postpank bendu Death Disco.

(Napomena redakcije: Crna pokrajina je u oktobru objavljena i u srpskom izdanju. Izdavač je Treći trg.)

 

Marjan Čakarević (1978) objavio je, izuzev mladalačkih publikacija, knjige pesama Paragrad (1999) i Sistem (2011). Radi u književno-tribinskoj redakciji Kulturnog centra Beograda.

Prilozi u Agonu:

Agon br.10: Sistem (fraktali iz speva)

Agon br. 11: Mora da ih bude dvoje

Agon br. 16: Bluz nemoći

Agon br. 21: Mesečeva kći i ulični hodač

Agon br. 21: Postpop